ΑΓΓΕΙΑΚΟ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ: Όσα συμβαίνουν και δεν φαίνονται

Του Αθανασίου Γκουλιάμα,
Επιμελητή Α΄ Γενικής Ιατρικής

Η συνεχής δραστηριότητα των νευρικών κυττάρων στον εγκέφαλο απαιτεί μία διαρκή προμήθεια χημικής ενέργειας. Τα νευρικά κύτταρα, γνωστά και ως νευρώνες, λαμβάνουν την ενέργεια αυτή από τη διάσπαση της γλυκόζης μέσω μίας μεγάλης σειράς αντιδράσεων. Η περισσότερη ενέργεια παράγεται από τις τελευταίες αντιδράσεις, οι οποίες απαιτούν οξυγόνο. Ο εγκέφαλος λαμβάνει γλυκόζη και οξυγόνο από το αίμα, το οποίο αντλείται στον εγκέφαλο από την καρδιά μέσω των αρτηριών του λαιμού. Οι αρτηρίες διακλαδώνονται στον εγκέφαλο μεταφέροντας το αίμα σε όλο τον εγκέφαλο.

Αν η ποσότητα του οξυγόνου που φτάνει στα εγκεφαλικά κύτταρα είναι ανεπαρκής, οι νευρώνες δεν μπορούν να διασπάσουν εντελώς τη γλυκόζη. Ως αποτέλεσμα, δεν έχουν αρκετή ενέργεια για τις δραστηριότητές τους. Επίσης, η μερική διάσπαση της γλυκόζης οδηγεί σε παραγωγή επιβλαβών αποβλήτων. Η παραπάνω κατάσταση όχι μόνο δεν επιτρέπει στους νευρώνες να λειτουργήσουν φυσιολογικά, αλλά μπορεί να τους τραυματίσει ή ακόμα και να τους καταστρέψει. Όταν η αιματική ροή επανέλθει μπορεί να προκληθούν περαιτέρω βλάβες και να σχηματιστούν ελεύθερες ρίζες. Οι παραπάνω βλάβες οδηγούν σε δυσλειτουργία του εγκεφάλου, η οποία εκδηλώνεται με τα συμπτώματα του εγκεφαλικού επεισοδίου.

Τα εγκεφαλικά επεισόδια αναφέρονται συχνά και ως αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια, καθώς είναι αποτέλεσμα ανωμαλιών στην καρδιά ή τα αγγεία, τα οποία προκαλούν είτε μείωση της αιματικής ροής σε διάφορες περιοχές του εγκεφάλου, είτε αιμορραγία στον ίδιο τον εγκέφαλο. Στην πρώτη περίπτωση ονομάζονται ισχαιμικά εγκεφαλικά επεισόδια, ενώ στη δεύτερη, αιμορραγικά. Τα εγκεφαλικά επεισόδια ταξινομούνται επίσης με βάση το χρόνο που εμφανίζονται τα συμπτώματα, τα οποία εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από την περιοχή και την έκταση των βλαβών στον εγκέφαλο. 

Ένα ισχαιμικό εγκεφαλικό επεισόδιο με συμπτώματα που υποχωρούν μέσα σε 24 ώρες λέγεται παροδικό ισχαιμικό επεισόδιο. Τα τελευταία μπορεί να επανεμφανιστούν καθώς η αιματική ροή στην περιοχή του εγκεφάλου που έχει πληγεί είναι μειωμένη και μπορεί τελικά να οδηγήσουν σε πιο σοβαρά εγκεφαλικά επεισόδια. Σε ένα αναστρέψιμο ισχαιμικό νευρολογικό έλλειμμα (RIND), τα συμπτώματα υποχωρούν πιο αργά. Σε μία άλλη κατηγορία εγκεφαλικού επεισοδίου, τα συμπτώματα παρουσιάζουν σταδιακή επιδείνωση. Αν τα συμπτώματα εμφανιστούν αιφνίδια και δεν παρουσιάσουν βελτίωση σε λίγο χρόνο, έχει συμβεί ολικό εγκεφαλικό επεισόδιο.

Τα περισσότερα εγκεφαλικά επεισόδια είναι αποτέλεσμα αθηροσκλήρωσης είτε στις αρτηρίες του εγκεφάλου, είτε σε αυτές που συνδέουν την καρδιά με τον εγκέφαλο. Η αθηροσκλήρωση οδηγεί σε ισχαιμικά εγκεφαλικά επεισόδια προκαλώντας στένωση στις αρτηρίες και καθιστώντας τις τραχείς, αδύναμες και άκαμπτες. Η στένωση μειώνει την αιματική ροή άμεσα. Η τραχύτητα μειώνει την αιματική ροή προκαλώντας σχηματισμό θρόμβων, οι οποίοι φράσσουν μερικώς ή ολικώς το αγγείο. Η ακαμψία μειώνει επίσης την αιματική ροή, μην επιτρέποντας στις αρτηρίες να διασταλούν όταν μία περιοχή του εγκεφάλου γίνεται πιο ενεργή και χρειάζεται περισσότερο οξυγόνο ή όταν η πίεση πέφτει. 

Η αδυναμία στις αρτηρίες μπορεί να οδηγήσει σε μειωμένη αιματική ροή αν η αδύναμη περιοχή εξέχει σχηματίζοντας ανεύρυσμα. Αν και η περιοχή του ανευρύσματος είναι αρχικά ευρύτερη από το υπόλοιπο αγγείο, το αίμα που στροβιλίζεται στο ανεύρυσμα μπορεί να πήξει. Καθώς ο θρόμβος διογκώνεται, μπορεί να αποκλειστεί μερικώς ή πλήρως η αιματική ροή μέσα στην αρτηρία. Οι αιματικοί θρόμβοι μπορεί να αποκολληθούν από τα τοιχώματα του αγγείου και να μεταφερθούν μέσω της κυκλοφορίας σε μικρότερες αρτηρίες, όπου αποκλείουν εντελώς την αιματική ροή. Τα έμβολα από τις αθηροσκληρωτικές πλάκες μπορούν επίσης να αποκλείσουν τις αρτηρίες.

Η αθηροσκλήρωση στις αρτηρίες της καρδιάς (στεφανιαίες αρτηρίες) μπορεί επίσης να οδηγήσει σε ισχαιμικό εγκεφαλικό επεισόδιο μειώνοντας αρχικά την αιματική ροή στον καρδιακό μυ. Καθώς η καρδιά αποδυναμώνεται, η αιματική ροή στον εγκέφαλο μειώνεται. Αν παρουσιαστεί έμφραγμα του μυοκαρδίου κοντά στην έσω επιφάνεια της καρδιάς, μπορεί να προκληθεί σχηματισμός θρόμβου μέσα στην καρδιά. Η καρδιά που έχει αποδυναμωθεί από την αθηροσκλήρωση μπορεί να οδηγήσει επίσης σε σχηματισμό κοιλιακού ανευρύσματος και σχηματισμό θρόμβου. Στις παραπάνω περιπτώσεις, ο θρόμβος από την καρδιά μπορεί να προκαλέσει εμβολισμό στις αρτηρίες που αιματώνουν τον εγκέφαλο. Δημιουργείται έτσι ισχαιμία. Σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να σχηματιστούν πολλά έμβολα, προκαλώντας πολλαπλά εγκεφαλικά επεισόδια.

Όταν η αθηροσκλήρωση αποδυναμώνει μία αρτηρία στον εγκέφαλο, η αρτηρία μπορεί να διαρρηχθεί, γεγονός που προκαλεί αιμορραγία στον εγκέφαλο. Οι συγγενείς ανωμαλίες στις εγκεφαλικές αρτηρίες μπορεί επίσης να οδηγήσουν σε αιμορραγικό εγκεφαλικό επεισόδιο. Τα είδη αυτά των εγκεφαλικών επεισοδίων μπορεί να εμφανιστούν με διάφορους τρόπους. Η περιοχή στην οποία η αρτηρία μετέφερε το αίμα γίνεται ισχαιμική άμεσα. Ταυτόχρονα, το αίμα που εξέρχεται από την αρτηρία μπορεί να προκαλέσει βλάβες στους νευρώνες. Η αιμοσφαιρίνη που απελευθερώνεται από τα ερυθρά αιμοσφαίρια τραυματίζει και καταστρέφει τους νευρώνες. Ο τραυματισμός αυτός αποδίδεται στις ελεύθερες ρίζες που σχηματίζονται από τον σίδηρο στην αιμοσφαιρίνη.

Καθώς η μάζα του αίματος (αιμάτωμα) διογκώνεται, ασκεί πίεση στους γειτονικούς νευρώνες και τους καταστρέφει. Επίσης, το αιμάτωμα μπορεί να πιέσει τον εγκέφαλο προς τη μία πλευρά του κρανίου. Καθώς ο εγκέφαλος μετακινείται πάνω στην τραχιά βάση του κρανίου, τραυματίζονται περισσότερο τα νεύρα και τα αγγεία που είναι προσκολλημένα στον εγκέφαλο. Καθώς το κρανίο είναι ένας άκαμπτος χώρος, η περαιτέρω διόγκωση του αιματώματος προκαλεί αύξηση στην πίεση που ασκείται στον εγκέφαλο, γεγονός που οδηγεί σε θάνατο περισσότερων νευρώνων. Εμφανίζεται φλεγμονή στις τραυματισμένες περιοχές, η οποία οδηγεί σε οίδημα του εγκεφάλου, περαιτέρω αύξηση της ενδοκρανιακής πίεσης και περισσότερους τραυματισμούς νευρώνων. Καθώς η ενδοκρανιακή πίεση αυξάνεται, τα εγκεφαλικά αγγεία συμπιέζονται, αυξάνοντας την ισχαιμία στο σύνολο του εγκεφάλου. Αν η ενδοκρανιακή πίεση αυξηθεί αρκετά, τμήματα του εγκεφάλου μπορεί να πιεστούν μέσα σε ανοίγματα, όπως το ινιακό τρήμα στη βάση του κρανίου.

Ο όρος «εγκεφαλικό επεισόδιο» περιλαμβάνει ένα μεγάλο αριθμό αγγειακών νόσων στον εγκέφαλο. Σχεδόν το 20% των εγκεφαλικών επεισοδίων λέγονται αιμορραγικά, δηλαδή ένα αγγείο διαρρηγνύεται και αιμορραγεί μέσα ή γύρω από τον εγκέφαλο. Τα κύρια αίτια της αιμορραγίας είναι η υπέρταση, οι αιμορραγικές διαταραχές και οι ανωμαλίες των αγγείων, οι οποίες περιλαμβάνουν τα ανευρύσματα ή τα πλέγματα αγγείων.

Το υπόλοιπο 80% των εγκεφαλικών επεισοδίων αποδίδεται σε έμφρακτα. Στην περίπτωση αυτή, ένα αγγείο αποκλείεται με αποτέλεσμα να μην μπορεί να φτάσει αίμα στην περιοχή του εγκεφάλου που αιματώνει. Η περιοχή που δεν λαμβάνει επαρκή ποσότητα αίματος καταστρέφεται εξαιτίας της έλλειψης οξυγόνου και άλλων θρεπτικών ουσιών. Τα έμφρακτα στον εγκέφαλο ομοιάζουν αρκετά με το έμφραγμα του μυοκαρδίου. Η συχνότερη αιτία εγκεφαλικών εμφράκτων είναι η αθηροσκλήρωση. Ωστόσο, αρκετές άλλες παθήσεις, μεταξύ των οποίων οι καρδιακές παθήσεις, οι οποίες οδηγούν σε σχηματισμό θρόμβων που φτάνουν στον εγκέφαλο, αλλά και άλλες παθήσεις που σχετίζονται με θρόμβωση, μπορούν να οδηγήσουν σε σχηματισμό εγκεφαλικών εμφράκτων.

Τι συμβαίνει στον υπόλοιπο οργανισμό κατά τη διάρκεια ενός εγκεφαλικού επεισοδίου; Ο εγκέφαλος λειτουργεί, όπως ένας υπολογιστής υψηλής τεχνολογίας. Ο υπολογιστής μπορεί να χάσει μέρος των προγραμμάτων του όταν ένα τσιπ ή ένα κύκλωμα υπολειτουργεί. Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και στον εγκέφαλο, ο οποίος επίσης μπορεί να χάσει μέρος της λειτουργικότητάς του ως αποτέλεσμα των βλαβών από ένα εγκεφαλικό επεισόδιο. Καθώς ο εγκέφαλος ελέγχει το νευρικό σύστημα, οι βλάβες σε αυτόν μπορεί να οδηγήσουν σε διαταραχή της ομιλίας, παράλυση, απώλεια της όρασης και διαταραχές στην ισορροπία και τις αισθήσεις. Τα κλινικά ευρήματα παρουσιάζουν ποικιλομορφία ανάλογα με την εντόπιση και την έκταση της εγκεφαλικής βλάβης από ένα εγκεφαλικό επεισόδιο. Ένα σοβαρό εγκεφαλικό επεισόδιο μπορεί να οδηγήσει ακόμα και σε απώλεια συνείδησης.

Προειδοποιητικά σημεία του εγκεφαλικού επεισοδίου

Αν παρατηρήσετε ένα ή περισσότερα από τα παρακάτω συμπτώματα σε εσάς ή κάποιον άλλο, επικοινωνήστε άμεσα με το 166 ή τα επείγοντα ενός νοσοκομείου:

• Αιφνίδιο μούδιασμα ή αδυναμία στο πρόσωπο, το άνω ή το κάτω άκρο, ιδιαίτερα αν εμφανίζεται μονόπλευρα
• Αιφνίδια σύγχυση ή δυσκολία στην ομιλία
• Αιφνίδια απώλεια της όρασης σε έναν ή και τους δύο οφθαλμούς
• Αιφνίδιες διαταραχές της βάδισης, της ισορροπίας ή του συγχρονισμού
• Αιφνίδια, σοβαρή κεφαλαλγία χωρίς γνωστά αίτια

Μέτρα πρόληψης για το εγκεφαλικό επεισόδιο

Το εγκεφαλικό επεισόδιο μπορεί να αντιμετωπιστεί με διάφορες προσεγγίσεις. Αν και καθεμία από τις παρακάτω μπορεί να περιορίσει τον κίνδυνο εγκεφαλικού επεισοδίου, ο συνδυασμός περισσοτέρων από αυτές μπορεί να μειώσει ακόμα περισσότερο τον κίνδυνο:

• Μάθετε και ρυθμίστε την αρτηριακή σας πίεση
• Σταματήστε το κάπνισμα
• Χάστε βάρος
• Ασκηθείτε περισσότερο
• Αντιμετωπίστε την κολπική μαρμαρυγή
• Προτιμήστε την επιθετική αγωγή στα παροδικά ισχαιμικά επεισόδια (μικρό εγκεφαλικό)
• Αντιμετωπίστε τις διαταραχές του κυκλοφορικού, όπως η περιφερική αρτηριοπάθεια, η δρεπανοκυτταρική αναιμία και η σοβαρή αναιμία
• Ρυθμίστε τα επίπεδα γλυκόζης και χοληστερόλης στο αίμα
• Περιορίστε την κατανάλωση αλκοόλ
• Ακολουθήστε μία υγιεινή διατροφή με χαμηλή πρόσληψη νατρίου και υψηλή πρόσληψη καλίου
• Μάθετε τα προειδοποιητικά σημεία του εγκεφαλικού επεισοδίου και ανταποκριθείτε σε αυτά άμεσα.

Ιδανικά, τόσο ο τρόπος ζωής όσο και οι προσεγγίσεις για την πρόληψη του εγκεφαλικού επεισοδίου πρέπει να ξεκινούν από μικρή ηλικία. Ωστόσο, ακόμα κι αν ξεκινήσουν αργότερα, οι αλλαγές στον τρόπο ζωής μπορούν να προσφέρουν σημαντικά οφέλη για την υγεία.